Jean Molierac
Baro binalarında ve baro odalarında “avukatlar tarih boyu köle kullanmadılar ama hiçbir zaman efendileri de olmadı.” şeklinde bir vecizenin altında ismini gördüğümüz Molierac’ın kim olduğunu henüz stajyer avukatken araştırmış ancak hiçbir bilgi bulamamıştım. Avukatlığa başladıktan sonraki dönemde bir ismi yeniden araştırmaya karar verdim ve daha derinlemesine bir çalışmanın sonunda hem Molierac’ın kim olduğunu, hem sözün aslında kime ait olduğunu ve nasıl yanlış tercüme edildiğini keşfettim. Jean Molierac 1800’lü yılların sonlarında ve 1900’lü yılların başında yaşamış Fransız bir avukat ancak kendi ülkesi dışında uluslararası literatürde pek bilinmiyor. Bu nedenle kendisi hakkında İngilizce bir literatür taraması yapıldığında pek bir bilgi bulunması mümkün olmuyor. Dolayısıyla Molierac hakkında uluslararası hukuk literatüründe detaylı bilgi bulunmamasının sebebi kendisinin aslında pek de ünlü bir hukukçu olmamasından kaynaklanıyor. Peki uluslararası alanda tanınmayan ve dolayısıyla pek ünlü olmayan bu hukukçunun sözü nasıl oldu da Türkiye’de bu kadar bilinir hale geldi, ona bakalım.
“Avukatlar Köle Kullanmadı, Efendileri de Olmadı”
Jean Molierac’ın tespit edebildiğim kadarıyla birkaç kitabı var bu kitaplardan birisinin ismi “Iniciacion A La Abogacia” (Hukuka Giriş). Molierac bu kitabın 97. sayfasında geçmişte Adalet Bakanlığı yapmış Pierre Paul Nicolas Henrion de Pansey isimli bir hukukçunun sözüne atıf yapmaktadır. Molierac’ın atıf yaptığı kitaptaki cümlenin orijinal Fransızcası şöyledir:
“l’avocat doit toujours parler d’égal à égal; “libre des entraves qui captivent les autres hommes, disait Henrion de Pausey dans son éloge de Dumoulin, trop fier pour avoir des pro-tecteurs, trop obscur pour avoir des protégés, sans esclaves et sans maître, ce serait l’homme dans sa dignité originelle si un tel homme existait encore sur la terre.”
Bu cümlenin bulunduğu Molierac’a ait kitabın 97. sayfası aşağıdadır:
Fransızca bilmediğim için cümleyi önce Google Translate programıyla İngilizce’ye çevirip (çeviri programları İngilizce, Fransızca ve Almanca dilleri arasında mükemmele yakın çeviri yapmaktadır) ardından kendim Türkçe’ye çevirisini yaptığımda ortaya çıkan mana şudur:
“Henrion de Pansey, Duomolin’e Övgü isimli eserinde ‘başkalarını esir alan prangaları bulumayan bir avukat her zaman eşit olarak konuşmalı’ der, ‘koruyuculara ihtiyaç duymayacak kadar gururlu, başkalarını himayeye almayacak kadar sıradan, kölesiz ve efendisiz, kendi öz onurunda bir insan olurdu eğer böyle bir insan hala var ise.’ “
Şimdi Molierc’ın alıntı yaptığı bu efendili köleli cümlenin bulunduğu asıl kitaba gelelim. Molierac’ın atfına konu ettiği cümlenin geçtiği kitap, Henrion de Pansey’in yazdığı Traite des fiefs de Dumoulin isimli kitap. Bu kitaba archive.org sitesinden ulaştım ve ilgili cümlenin bulunduğu üçüncü sayfayı aşağıya ekledim.
Görüldüğü gibi Molierac, kitabında geçen yukarıdaki cümleyi birebir Henrion de Pansey Duomolin’ın kitabından almıştır ve bunu da atıf yaparak açıkça belirtmiştir. Dolayısıyla sözün sahibi Molierac değil, Henrion de Pansey’dir. İşin garip tarafı bu sözün Henrion de Pansey’e ait olduğunu Molierac açıkça ifade ettiği halde ülkemizde bu söz sanki Jean Molierac’ın kendi sözüymüş gibi yansımıştır.
Molierac Vecizesindeki Hatalar
Görüleceği üzere ülkemizde kullanılan bu vecizede iki önemli hata var. Birincisi ortada bir çeviri hatası söz konusu. Zira kitapta “avukatlar köle kullanmadı, efendileri de olmadı” şeklinde bir cümle yok. Avukatları tanımlarken “kölesiz ve efendisiz” veya “kölesi ve efendisi olmayan” anlamında bir cümle mevcut. Dolayısıyla cümlede kullanma anlamına gelecek hiçbir kelime mevcut değildir ve bu nedenle “köle kullanmadı” ifadesi yanlış bir çeviridir. Ayrıca orijinal manadadaki “kölesi ve efendisi olmayan” ifadesindeki “köle ve efendi” kelimeleri esasen mecazi anlamdadır. Ancak “köle kullanmadı” şeklindeki hatalı çevrilmiş cümledeki köle gerçek anlamda köle algısı oluşturmaktadır. Oysa köleliğin yasal ve meşru olduğu dönemlerde avukatlar köle kullanmıştır. Roma İmparatorluğu döneminde her avukatın köleleri vardı ve hali vakti yerinde olan avukatların köle sahibi olması durumu köleliğin kaldırıldığı 19. yüzyıla dek devam etti. Dolayısıyla “avukatlar köle kullanmadı” sözü hatalı bir çevirinin sonucu olduğu gibi ayrıca tarihsel gerçeklere de aykırıdır.
İkincisi bu söz Molierac’a ait değil atıf yaptığı Pierre Paul Nicolas Henrion de Pansey’e ait bir söz. Dolayısıyla bu hatalı çeviri düzeltildikten sonra altına Molierac değil Henrion de Pansey yazmak gerekiyor. Molierac’ın açıkça atıf yaptığı başkasına ait bir sözü kim Molierac’ın sözü gibi barolara yansıttı gerçekten merak ediyorum.
Molierac İronisi
İşin ironik yanı şu: Jean Molierac uluslararası alanda hiç bilinmeyen, tanınmayan hatta kendi ülkesinde dahi pek ünlü olmayan bir hukukçu. Dolayısıyla Jean Molierac hakkında bilgi bulunabilecek ne bir Wikipedia sayfası ne de bir biyografi sayfası bulunmakta. Oysa yanlış çeviriyle ülkemizde meşhur olan bu sözün alıntıladığı Henrion de Pansey ise Adalet Bakanlığı ve Yüksek Mahkeme başkanlığı yapmış çok ünlü bir hukukçu ve adına açılmış Wikipedia sayfası dahi mevcut. Bu itibarla Molierac ülkemizde hiç hak etmediği bir üne sırf çeviri hatası ve atfı görmeme hatası yüzünden ulaşmıştır ve Henrion de Pansey isimli ünlü bir hukukçunun sözü sayesinde kendisi ülkemizde ünlü olmuştur. Molierac’a ait olmayan ve hatalı çevrilmiş cümle de yine hatalı şekilde ülkemizde meşhur olmuştur.
Av. İlker Atamer