Çapraz Sorgu

Çapraz sorgu esasen Anglosakson hukuk sistemlerinde mevcut olan bu nedenle Türkiye’de pek iyi bilinmeyen hukuki kavramlardan birisi. Nitekim çapraz sorgu denince sanki tanığın veya sanığın adeta çapraz ateşe tutulur gibi her iki taraftan çapraz sorulara tabi tutulması veya soru-cevap şeklinde ardışık sorular sorulması akla gelebiliyor. Aslında çapraz sorgu bir tarafın tanığına karşı taraf avukatının soru sormasıdır. Örneğin katılan vekilinin sanığa veya sanığın tanıklarına ya da sanık müdafisinin katılana veya katılanın tanıklarını soru sormasıdır. Sorguya çapraz denme sebebi budur. Makalenin başlığındaki resimde yer alan soruların bu çapraz pozisyonu kırmızı oklarla gösterilmiştir.

Doğrudan Sorgu

Doğrudan sorgu ise, bir avukatın kendi müvekkiline soru yöneltmesidir. Örneğin katılan avukatının katılana veya katılanın tanığına ya da sanık müdafisinin sanığa ve sanığın tanıklarına sorular sorması doğrudan sorgudur. Özel hukuk yargılamalarında ise “doğrudan sorgu” davacı vekilinin davacının tanıklarına veya davalı vekilinin davalı tanıklarına soru sormasıdır.  Çapraz sorgu ise davacı vekilinin davalı tarafın tanıklarına, davalı avukatının ise davacının tanıklarına sorular sormasıdır.

Sorguların İşleyişi

Bizde doğrudan ve çapraz sorgu gibi bir usül yok. Peki bu sorgulama usullerinin olduğu ABD’de süreç nasıl işliyor? Davacı ve davalı avukatları açılış konuşmalarını yaptıktan sonra tanık dinleme ve sorgulama süreçlerinde şu sıralama izlenir:

1. Davacının tanıklarının dinlenmesi

      1.1 Davacı avukatının davacı tanıklarına doğrudan sorgusu

      1.2 Davalı avukatının çapraz sorgusu

2. Davalı tanıklarının dinlenmesi

     2.1 Davalı avukatının davalı tanıklarına doğrudan sorgusu

     2.2 Davacı avukatının çapraz sorgusu

İki Sorgu Arasındaki Farklar

İki sorgu tipi arasında bazı farklar vardır. Doğrudan sorguda ucu açık sorular sorulur örneğin “olay yerinde kimi gördünüz, daha sonra ne yaptınız, neden öyle yaptınız, ne zaman gittiniz” gibi. Ama yönlendirici soru sorulamaz, yasaktır.  Örneğin “olay yerine saat 11’de gittiniz, değil mi” gibi bir soru doğrudan sorguda yasaktır. Buna rağmen böyle yönlendirmeli soru gelirse karşı taraf avukatının itiraz etmesi gerekir. Çapraz sorguda ise ucu açık soru sorulamaz, cevabı sadece evet veya hayır olan sorular sorulabilir.

Peki çapraz sorgunun amacı nedir? Çapraz sorgunun amacı bir avukatın karşı taraf tanığının beyanlarındaki çelişkiyi ve karşı tarafın argümanı ile tanığının beyanı arasındaki tutarsızlığı ortaya çıkartmak ya da tanığın güvenilir beyanlarda bulunmadığına dair kanaat oluşturmaktır.

Doğrudan sorgudan farklı olarak çapraz sorgu, tanığın çelişkilerini ortaya çıkartıp güvenilirliğini sarsmak ve nihayetinde tanığın tanıklığını düşürmek için yapılır. Bizim usul yasalarımızda zaten tanıklıktan düşürme diye bir imkan olmadığı için çapraz sorgunun da bir anlamı ve gereği kalmamaktadır.

İster doğrudan ister çapraz sorgu olsun bariz bir usul hatası olmadığı sürece hakimler avukatlara asla müdahale etmez. Avukat rahat rahat 10-15 dk gerekirse daha uzun süre sorgusunu yapar. Sadece karşı taraf avukatı sorulan soruya itiraz ederse hakim “kabul edildi” veya “reddedildi” diyerek sorunun sorulmasına izin verir veya vermez bunu dışında Türkiye’de olduğu gibi hakimler, avukatların tanık sorgusuna asla karışamaz.

Türkiye’de Çapraz Sorgu Var mı?

Yukarıda açıklandığı gibi çapraz sorgu esasen common law yani içtihat hukukunda mevcut olan bir uygulama ve dolayısıyla CMK’da tam olarak çapraz veya doğrudan sorgu yöntemi bulunmuyor. CMK madde 201 savcı ve avukatların sanığa, taraflara, tanıklara, bilirkişilere doğrudan soru yöneltebileceğini ifade etmektedir ancak CMK’daki “doğrudan soru sorma” kavramı sadece aracısız soru sorma manasına gelmektedir yoksa doğrudan sorgu veya çapraz sorgu anlamı taşımamaktadır. Kaldı ki bu tür sorguların yapılabilmesi için öncelikle duruşmanın ses kaydına alınması gerekir. Hakimin her sorudan veya cevaptan sonra araya girip duruşma zaptı yazdırdığı bir duruşmada avukatın sorgu yapması zaten mümkün değildir. İkincisi bu sorgu yöntemlerinin işlemesi için hakimin pasif konumda olması ve itiraz gelmediği sürece sorgu yapan avukata karışmadan kürsüsünde dinleyici olarak oturması gerekir. Türkiye’de avukat ilk soruyu sorduktan sonra genelde hakim müdahale ettiği için zaten avukatın fiilen sorgu yapma imkanı olmamaktadır.

Av. Dr. İlker Atamer